Patron naszej szkoły

Władysław Orkan 

1875 – 1930

Pochwała życia

1

Wstałem dziś bardzo rano,                                                                       

Gdy ptaki gwarzą o świcie,                                                                        

Aby, nim głosy z nizin wstaną,                                                

Pochwalić życie…

5

To bowiem szczęściem darzy,

Co nam o szczęściu śpiewa —

I wtedy tylko drogi skarb,

Gdy się go dusza spodziewa.

Zapłonione błękity,

10

Przez mrok złocące się struny, 

Niebem zajęte gór szczyty —

Dzwonią na cudny dzień!

Różowy pobrzask wstaje,

W złote rozpala się łuny —

15

A Tatr zostrzone kraje,

Jak miecze pełne lśnień!

Rozkwitła zorza ranna,

Ogniem spłonęły niebiosy —

Dusza śpiewa: hosanna!

20

Raduje się jak ptak —

Z ziemi darzonej złotem,

Zachwytne budzą się głosy —

Rajskim ptasząt świergotem

Dzwoni różany krzak.

25

Blask coraz bielszy wschodzi

Nad zorze złotem ziejące —

Aże na lśniącej, płomienistej łodzi

Wypływa Słońce…

Dzieła tego pisarza, podobnie jak prawdziwe nazwisko, Franciszek Ksawery Smaciarz (Władysław Orkan to pseudonim literacki) we współczesnej kulturze literackiej i świadomości czytelniczej właściwie nie istnieje. Odeszło, niesłusznie, w zapomnienie. A jeszcze kilkadziesiąt lat temu było świadectwem dziedzictwa kulturowego Polaków.

Kazimierz Wyka nazywał go największą indywidualnością twórczą i postawił w jednym rzędzie ze Stefanem Żeromskim i Władysławem S. Reymontem (…).

Urodził się 27 listopada 1875 roku w Porębie Wielkiej, malowniczej wiosce w Gorcach, w biednej rodzinie góralskiej Macieja i Katarzyny Smaciarzów, od najwcześniejszych lat poznawał smak wielkiej biedy. Matka, prosta wiejska kobieta, przywiązywała wielką wagę do wykształcenia swoich dzieci. Starszy brat Stanisław został biologiem, profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Władysław w latach 1884-1886 pobierał nauki w Porębie Wielkiej, następnie kształcił się w szkole zakonu cystersów w Szczyrzycu (1886-1888), by w końcu przenieść się do Gimnazjum św. Jacka w Krakowie.

Katarzyna Smaciarzowa była postacią znaną w świecie literackim Młodej Polski. Sama będąc półanalfabetką drukowała w ówczesnej prasie opowiadania. Była osobą o dużej kulturze osobistej, wdzięku i wielkiej życzliwość. Boso, piechotą, przemierzała drogę z Górców do Krakowa, przynosząc synom wiejskie pożywienie. Jej życiową postawę i determinację w zapewnieniu dzieciom warunków podstawowej egzystencji w mieście, oczarowany był Ignacy Sewer- Maciejowski, czyniąc ją bohaterką głośnej powieści Matka.

W krakowskim gimnazjum ujawnił Władysław swe zainteresowania literackie. Redagował szkolną gazetkę, a już w czwartej klasie powstały jego pierwsze obrazki sceniczne i poematy. W druku debiutował w 1895 roku w „Diable”. Utwory były już podpisane pseudonimem, który dziś jest bardziej znanym od prawdziwego nazwiska pisarza. W rok później przyszły pierwsze sukcesy. Otrzymał nagrodę w konkursie, za Cmentarną noc. Wśród jury zasiadali między innymi Adam Asnyk, Michał Bałucki, Ignacy Sewer-Maciejowski. Prominentni pisarze pomogli Orkanowi w szybkim debiucie książkowym. Był to romantyczno-patriotyczny poemat Nad grobem Matki. Dumania (1896).

Władysław Orkan zaangażował się aktywnie w działalność społeczną. Był członkiem tajnego kółka uczniowskiego działającego w szkole z inicjatywy Ligi Polskiej. Zaczął brać aktywny udział w życiu krakowskiej bohemy młodopolskiej. Zamieszczał wiersze w „Nowej Reformie”. Więzami przyjaźni związał się z „Krytyką” Wilhelma Feldmana i „Życiem” Stanisława Przybyszewskiego.

Julian Krzyżanowski nazwał go „pieśniarzem krainy kęp i wiecznej nędzy”. Polska wieś, jej piękno, nędza podhalańskich rolników zdominowały twórczość Orkana: poety, prozaika, publicysty, działacza społecznego, pierwszego teoretyka polskiego regionalizmu.

Franciszek Ksawery Smaciarz zmarł 14 maja 1930 roku w Krakowie, gdzie został pochowany na cmentarzu Rakowieckim. Rok później został przeniesiony specjalnym transportem do Zakopanego, gdzie spoczął na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku. W ostatniej drodze towarzyszyło mu całe Podhale, które żegnało swojego dumaca z Gorców.